آمادگی برای ماه مبارک رمضان
- نظافت خانه، مساجد و مکایا
در استقبال از ماه مبارک رمضان در بین ترکمن ها می توان به نظافت خانه و کاشانه و اماکن مقدّس مانند مساجد و مکایا اشاره کرد. یک هفته قبل از این ماه پر فضیلت، دختران و زنان ترکمن به نظافت کامل مساجد و مکایا می پردازند. برخی از خانواده ها مساجد را با فرش و نمد سفید رنگی به نام «نماز لیق» (سجاده)، مزین می سازند. در اینجا به جایگاه رنگ سفید در فرهنگ ترکمن پی می بریم. بعضی از خانواده ها نیز به مساجد قرآن اهدا می کنند.

- حمایت از افراد بی بضاعت (الله یولی)
خانواده های ترکمن، گوسفندی یا بزی را چند پیش از ماه مبارک رمضان قربانی می کنند و با گوشت آن مهمانی می دهند و قسمتی را نیز به همسایه ها و افراد بی بضاعت می فرستند. این مهمانی «الله یولی» (در راه خدا) نامیده می شود.

- پیشواز
بسیاری از مردم مدتها قبل از ماه رمضان روزه گرفته و به پیشواز این ماه مبارک می روند. این روزه ها در ایام خاصی در ماههای رجب و شعبان گرفته می شود.

- مراسم آشتی کنان و نقش «یاش اولی» ( ریش سفید)
یکی از مراسم این ماه مبارک، مراسم آشتی و ایجاد دوستی بین افرادی است که به علتی از یکدیگر دل آزرده شده اند. ترکمن ها بر این باورند که بدون آشتی با برادران دینی، روزهٔ فرد مورد قبول درگاه الهی واقع نمی شود.
در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که «یاش اولی» نامیده می شود، نقش آشتی دهنده را بازی می کند. «یاش اولی» در خانه اش سماور را روشن کرده و چایی دم می کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می کند و مراسم آشتی کنان راه می اندازد. آشتی دهنده از ثواب اخروی برخوردار می شود.

- عیادت از بیماران
یکی دیگر از رسوم نیک و پسندیده در این ماه ، عیادت از بیماران است. اگر کسی از همسایه ها و یا خویشاوندان خدای ناکرده مریض باشند، اهالی به عیادتش می روند و برای سلامتی او دعا می کنند.

- اعزام روحانیون به مساجد و آموزش قرآن کریم و اصول عقاید
برای باز گو کردن اصول عقاید و آموزش قرآن در ماه مبارک رمضان روحانیون به مساجد مناطق مختلف اعزام می شوند. هر روحانی به مدت یک ماه در مسجدی می ماند. در روز اول مردم به دیدن او می روند و به او خوش آمد می گویند.
برای افطار و سحری، هر روز یکی از اهالی او را به خانه اش دعوت کرده و از او پذیرایی به عمل می آورد. هزینه زندگی و رفت و آمد این روحانی در ماه مبارک رمضان از موقوفات مساجد و یا به وسیله چند تن از نیکو کاران تأمین می شود. در طول روز، در مساجد جلسات آموزش قرائت و تجوید قرآن دایر است و این جلسات رونق خاصی دارد.

آمادگی برای روزه گرفتن
- آیی گؤرمک (رویت هلال و شروع ماه رمضان)
رؤیت هلال نشانهٔ شروع ماه مبارک رمضان و ادای تکالیف مربوط به آن است. در رؤیت هلال مردم بالای جاهای بلند از قبیل پشت بامها و تپه ها رفته و سعی در دیدن هلال می کنند. مراسم ماه رمضان با رؤیت هلال توسط دو فرد بالغ و عادل آغاز می شود. هر فردی که ماه را می بیند آیهٔ ۱۸۹، سورهٔ بقره را قرائت می کند: «یسئلونک عن الاهله قل هی مواقیت للناس والحج و لیس البربان تاتو البیوت من ظهورها و ... »
بعد از رؤیت هلال، بلافاصله در مسجد با صدای جار اعلام می نمودند که امشب باید برای سحر برخیزید و معمولاً نیز سحری می خوردند. در زمان دعای دورتر در کوچه و پسکوچه ها با تیکهٔ چوبی بر حلبی می کوبیدند و رؤیت هلال را جار می زدند.
افراد مسن با رؤیت هلال به روی افراد دیگر نگاه نکرده، دستهای خود را بالا برده و جملات زیر را ادا می کنند: (آیی گؤر دوم الله، آمنت بالله، آیلار مبارک، الحمدالله) و یا (حاقّا حاقّا آی گؤردوم، ایندیکی آیلارا و ایندیکی ییلّاررا خدای یتیرسین)
و بعد آیه ای از قرآن کریم خوانده و دستهای خود را به محاسن خود کشیده و بعد به صورت دیگران نگاه می کنند. افراد مسن به سمت ماه و خورشید، آب کثیف، زباله و خاکستر نمیریزند و این اعمال را ناپسند می شمارند. اشاره کردن با انگشت به سوی ماه را نیز امری قبیح شمرده و در صورتی که فردی به ماه اشاره کند به او می گفتند که باید انگشتی را که با آن به ماه اشاره کرده، گاز بگیرد و به آن «بارماق دیشله مک» می گفتند (از مشاهدات دوران کودکی مؤلف)

افطار
- تشخیص زمان افطار
برای اطلاع از فرا رسیدن افطار از روشها گوناگون استفاده می شود، از جمله ساعت و تقویم و اعلام وقت توسط رادیو و تلویزیون و ? . در دوران کودکیمان تشخیص زمان افطار با امام مسجد بود. به این ترتیب که امام مسجد به همراه جمعیتی که جلوی مسجد جمع شده اند، نگاه کردن به سرخی بعد از غروب آفتاب، زمان افطار را تشخیص می دادند.
چون در مسجد محلمان بلندگو نبود بعد از تشخیص زمان افطار توسط امام مسجد، جار زدن به عهده بچه هایی بود که جلوی مسجد انتظار زمان افطار را می کشیدند، بچه ها در حین دویدن به سوی خانه هایشان ((آغیز آچیلدی)) (افطار شد) را جار می زدند و بچه های دیگر که جلوی درب خانه هایشان و یا در خیابانها ایستاده اند با آنها همراهی کرده و در فاصله زمانی کوتاهی به تمامی سکنه خیابانها و کوچه و پسکوچه های اطراف مسجد از زمان افطار مطلع می شدند.

- افطار کردن و افطاری دادن
روزه داران معمولاً روزهٔ خود را با خواندن دعاهای مخصوص افطار و با خرما یا کشمش آغاز می کنند. در سفرهٔ افطار خرما یا کشمش، پای شیرین، نان و پنیر وکره، مربا یا عسل گذاشته می شود. غذای افطار را نیز معمولاً شیر برنج یا چورک باتیر (نوعی خوراک گوشت)، یا تورک(نوعی سمبوسه) یا کتلت، یا اون آش (آش رشته) تشکیل می دهند.
هر روز یکی از خانواده های محل، خرما، اون آش (آش رشته)، چوربا (نوعی سوپ) و یا بؤرک به مسجد می فرستند، تا نمازگزاران با آن افطار کنند. در بندرترکمن مرسوم بود که بعضی از خانواده ها در دیگی بزرگ نوعی آش به نام ((قارما)) در کنار مساجد می پختند و برای عموم مردم پخش می کردند.

- روشهای بیدار شدن در سحر
در گذشته تشخیص وقت سحر از روی حرکت ماه و ستارگان صورت می گرفت، از روی تجربه تشخیص می دادند که وقتی ماه به محل یعنی در آسمان برسد، سحر نزدیک است و در صورت ابری بودن هوا با بانگ خروس بیدار می شدند.
برخی از مردم برای ثواب شب زنده داری می کردند و سحرهای ماه رمضان با جارکشیدن و با کوبیدن چوب بر حلب، مردم را بیدار می کردند. روش دیگر در روستاهای فاقد روشنایی، روشن کردن فانوس و کوبیدن درب همسایگان بود. در زمان حاضر از ساعت شماطهدار و یا تلفن و ... جهت بیدار شدن در سحر استفاده می شود.

نمازهای مراسم مخصوص شبهای ماه مبارک رمضان
- نماز تراویح
در ماه مبارک رمضان، اکثرا مردان فریضهٔ نماز عشاء را در مساجد ادا می کنند و بعد از نماز عشاء در نماز تراویح شرکت می کنند.
نماز تراویح مشتمل بر ۲۰ رکعت است و پشت سر امام و ۲ رکعتی اقامه می شود و در فاصلهٔ هر ۴ رکعت از این بیست رکعت دعای ((سبحان الملکوت سبحان ذی العزّه و العظمه و الکبریا و الجبروت و ... )) را تا آخر می خوانند.
یکی از علما دربارهٔ مسائل دینی در مسجد برای جماعت سخنرانی ایراد می کند و این سخنرانیها شنونده های بیشماری به خود جلب می کنند. پسر بچه های خردسال نیز با عرق چینهای سفید یا سوزن دوزی شده در مساجد حاضر می شوند. فضای مسجد مملو از شور و حالی روحانی است و صفایی دیگر دارد.

- مجالس ختم قرآن
جلسات ختم قرآن در برخی از مساجد و بعد از نماز عشاء برگزار می شود. قاری قرآن موظف است که در طول ۵ الی ۷ روز کل قرآن ختم کند. جلسات ختم قرآن به صورت جماعت برگزار می شود. برخی از خانوادههای ترکمن، برای شادی روح اموات ختم قرآن می گیرند که ((قرآن آغدار ماق)) و یا (( قرآن چیقماق)) نام دارد.

- مراسم یا رمضان
یکی از رسم هایی که از زمانهای گذشته در چهاردهم ماه مبارک رمضان گنبد قابوس، گمیشان، بندرترکمن و نواحی دیگر ترکمن صحرا برگزار می شود، مراسم یا رمضان (یاریم رمضان: نیمه رمضان) است.
پس از اقامهٔ نماز عشاء و تراویح دسته ای تشکیل می شود و این دسته از بین خود یک میداندار و یک صندوقدار به نام «إشِک» انتخاب می کند که کیسه ای را بر دوش خود حمل می کند. میداندار از اولین خانه «یا رمضان» را شروع میکند.
میداندار شروع به خواندن اشعاری می کند و بقیه نیز بعد از هر دو بیت با گفتن آلّاو (الله هو) به او جواب می دهند. پس از آن صاحبخانه نذری خود را به صندوق دار(إشِک) میدهد. و اگر خانوادهای نذری ندهد اینقدر این اشعار را تکرار می کند تا اگر صاحبخانه چیزی نیز نداشته باشد، حداقل آبی به روی آنها بپاشد. این مراسم تا سحر ادامه دارد. نذری جمع شده در نهایت بین نیازمندان تقسیم می شود.

اعتکاف
بعضی از علمای اهل طریقت در ماه مبارک رمضان ده روز آخر این ماه مبارک را در مسجدی اعتکاف می کنند که ثواب بسیار دارد. اعتکاف در مسجد سنت مؤکده کفایی است.

شب قدر (قدر گیجه)
- اهمیت و ویژگی شب قدر
ترکمنها شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان را قدر گیجه (شب قدر) می نامند. برای این شب اهمیت خاصی قائلند و تا صبح به دعا و عبادت مشغول می شوند. شب قدر از هزار ماه برتر است. و سورهٔ قدر از مشهورترین سوره های قرآن کریم است. « بسم الله الرحمن الرحیم. (انا انزلناه فی لیله القدر. و ما ادریک. مالیله القدر. لیله القدر خیر من الف شهر. تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر. سلام هی حتی مطلع الفجر.)
پیامبر اکرم (ص) این سوره را با خشوع دل و اشک دیده می خواندند. ترکمنها معتقدند که در شب قدر خضر و الیاس دو تن از فرشتگان در گردش هستند و به هر کس برخورد کنند او را خوشبخت خواهد کرد و بر این باورند که آبهای شور دنیا در این شب شیرین خواهد شد. در این شب بسیار مقدس، زنان در خانه بیشمه(نوعی شیرینی)، بؤرک(نوعی سمبوسه)، فرنی، و کومیشدان(نوعی کیک برنجی) و ... میپزند. سفره پهن کرده و شب نشینی میکنند. به دیدار همسایه ها و خویشاوندان میروند و نذری می دهند.

- نماز شب قدر
در این شب بعد از نماز عشاء و تراویح، چهل رکعت نماز شب قدر خوانده می شود. برخی از مردم جهت اشتباه نکردن به تعداد رکعت ها را با نخود خام و ... شمارش می کنند.
- قدر ایمیش (هدیه شب قدر)
در این شب مبارک، برای دختری که تازه نامزد شده است یا برای نو عروس، هدیه ای می برند که «قدر ایمیش » نامیده می شود.

سرگرمی ها و بازی های فولکلوریک بچه ها و طعنه و کنایه به روزه خواران
- لأله
دختران و نوعروسان ترکمن در بیرون خانه زیر مهتاب دور هم جمع می شوند و مشغول خواندن نغمه های « لأله » می شوند.

- آی ترک - گون ترک ( بسان ماه - بسان خورشید)
دختران و پسران ترکمن نوعی بازی فولکلوریک به نام « آی ترک - گون ترک » را اجرا می کنند. در فولکلوریک ترکمن در ارتباط با ماه و خورشید باورهایی وجود دارد که ماهیت افسانه ای دارد و میتولوژیک دارد. بر اساس این باورها: ماه ( آی ) « دختر» و خورشید ( گون یا گونش ) « پسر » است.

- سایر بازی ها و سرگرمی ها
سرگرمی دیگر بچه ها در ماه مبارک رمضان بازی « یوزوک - یوزوک » (بازی انگشتر ) و بازی «اؤچدی - اؤچدی » ( پُر پُر ... پُر ) و تمرین ادا کردن جملات سخت و چیستان گفتن و ... است.
بازی « یوزوک - یوزوک » توسط دو دستهٔ مساوی انجام می شود و از ویژگیهای این بازی تقویت روحیهٔ روانکاری است. بازی « پُر پُر ... پُر » توسط یک دسته اجرا می شود و از ویژگیهای آن تقویت قدرت انتقال ذهن است.

- طعنه و کنایه به روزه خوران
در صورتی که بچه ها متوجه روزه خواری کسی شوند او را هو می کنند و با جملات زیر به آنها طعنه و کنایه میزنند: «أو- أو، اوتانمانی آغزی آچیق» و یا «آغزی آچیق - ... دشیگ!» و اگر طرف واقعاً روزه باشد و بخواهد از خود دفاع کند، جملات زیر را ادا می کند. «آغزیم آرازا- ... دیوارا!»

آمادگی برای عید فطر
- کر گون (روز نظافت و خانه تکانی)
سه روز قبل از فرا رسیدن عید فطر، به نظافت و خانه تکانی می پردازند که به کر گون (روز نظافت و خانه تکانی) مشهور است.

- قوقین
از ریشهٔ «قوق» یعنی (بو ). روز بعد از کر گون، قوقین نام دارد. در این روز نان های روغنی به نام «چاطوقی»، «پوستیق»، «بؤرک» و «بیشمه» می پزند و به همسایه ها و خویشاندان پخش می کنند.
چونکه حضرت رسول (ص) فرموده است: تهادوا تحابّوا (به یکدیگر هدیه بدهید، تا محبت شما به یکدیگر افزونی یابد.)

عید فطر
- دیدن هلال عید
هنگام غروب، برای دیدن هلال ماه شوال به پشت بامها و روی تپه ها و بلندیها می روند. آداب و رسوم دیدن هلال عید، شبیه دیدن هلال ماه رمضان است. با دیدن هلال ماه شوال، آغاز عید فطر اعلام می شود که جماعت فردا برای اقامه نماز عید فطر در مصلی حضور یابند. آن شب، شب خداحافظی با ماه مبارک رمضان است. مؤمنان در مساجد دعا می کنند که نماز و روزه آنها مستجاب و مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد.

- نماز عید فطر
عید فطر، یکی از دو عید بزرگ اسلامی است. روز عید فطر نماز عبادی، سیاسی بسیار باشکوهی در عیدگاه برگزار می گردد. مردم پشت سر امام می ایستند و نماز برپا می دارند. بعد از آن امام سخنانی ایراد می کند. خانواده های ترکمن قبل از آمدن مردان از نماز عید فطر سفره پهن می کنند و چای و انواع شیرینیجات آماده می کنند. به محض رسیدن صاحبخانه می گویند: «عیدنگ قوتلی بولسین». (عیدت مبارک باد)

- زکات فطر (باش پطره)
ترکمنها برای خود و نفقه خود نشان به مستحقان زکات فطر می دهند که به ((باش پطره)) معروف است. موعد آن از اولین روز ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است.

- زیارت قبور درگذشتگان
خیلی از خانواده های ترکمن، بعد از اقامه نماز عید فطر به زیارت قبور درگذشتگان خود می روند. در کنار قبور آنها قرآن تلاوت کرده و برای شادی روح اموات بین زائرین خرما یا شیرینی پخش می کنند.

دید و بازدید و سرگرمیهای بچه ها در روز عید
ترکمنها برای تبریک عید فطر به دید و بازدید می روند و برای دخترانی که نامزد کرده اند هدایایی از قبیل پارچه، چارقد، شیرینی و ... می برند. یکی از سرگرمی های پسر بچه ها در این روز تخم مرغ شکستن است. جلوی بعضی از منازل برای استفاده عموم دو نوع تاب به نامهای «چاتما» و «آیلاما» درست می کنند. دختران در خیابانها به صورت دسته جمعی «قوپوز» (زنبورک) می نوازند که صدای دلنشین آن باعث شادمانی رهگذران می شود.
متأسفانه با گذشت زمان، بعضی از مراسم ماه مبارک رمضان کم رنگ شده است، که امیدواریم با برگزاری چنین جلساتی رونق اولیه خود را باز یابند.
 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: